رابطه دین‌داری و معنویت‌

رابطه دین‌داری و معنویت‌
 

درحالی‌که تا پیش از چند دهة اخیر متمایزکردن دین‌داری از معنویت پذیرش کمی داشت، امروزه به نظر می‌رسد بحث از این تفاوت بخشی از گفت‌وگوهای روزمره را به خود اختصاص داده است (Marty, 1993, Roof, 1999a, Chapter 11, this volume; Wuthnow, 1998). با وجود این، در خصوص معنا و کاربرد این واژگان و نیز مناسبات مشترک این دو، همچنان ابهامات فراوانی وجود دارد. واژة معنویت به شیوه‌های متعدد و متفاوتی به کار می‌رود، به گونه‌ای که می‌توان آن‌ را هم در وصف فرد پرهیزگاری به کار برد که تدین خود را از طریق اعمال دینیِ سنتی (به عنوان مثال حضور در کلیسا) ابراز می‌کند، هم در وصف فردی که صرفاً به خدا یا یک قدرت برتر ایمان دارد، اما به هیچ دینی وابستگی ندارد و هم برای اشاره به یک جست‌وجوگر «عصرجدید» (New Age seeker) که عناصری از ادیان غربی و شرقی را به عاریه می‌گیرد؛ حتی رفتار شخصی که مستعد تجربه‌های عرفانی است هم می‌تواند مصداق این کلمه باشد. مسلماً، ماهیت رابطة میان دین‌داری و معنویت‌ بسته به تعاریفی که در مورد آنها به کار می‌رود، و نیز زمینة فرهنگی و اجتماعی‌ـ‌سیره‌نوشتی (Socio-biographical) که این رابطه در آن مورد بررسی قرار می‌گیرد، تغییر می‌کند (Wulff, 1997). 
ما در تحقیق خود در باب دین و دورة زندگی، دین‌داری و معنویت را به‌عنوان دو نوع جهت‌گیری مذهبیِ متمایز اما نسبتاً همپوشان مفهوم‌سازی کرده‌ایم. این مفهوم‌سازی به پیروی از ووثنو (1998) صورت گرفته است که بین ساکن‌شدن (dwelling) و در ‌جست‌وجو‌بودن (seeking) تفاوت می‌گذارد. ما دین‌داری را به لحاظ اهمیت عقاید و اعمال دینیِ نهادینه‌شده یا سنت‌محور در زندگی فرد تعریف کرده‌ایم. افراد بسیار دین‌دار کسانی هستند که ایمان به خدا و حیات اخروی و دین سازمان‌یافته (به‌عنوان مثال حضور در کلیسا) در زندگی‌شان نقش اساسی دارد؛ اینان ساکن‌‌شدگانی (dwellers) هستند که تجربه‌ها و اعمال دینی‌شان مبتنی بر اشکال مأخوذ و معمول رفتار دینی‌ای است که نوعاً در محل‌های عمومی اجرا ‌می‌شود. در مقابل، معنویت را برای اشاره به اهمیت دینِ‌ نهادینه‌نشده یا عقاید و اعمال غیرسنت‌محور در زندگی فرد مورد استفاده قرار می‌دهیم. افراد بسیار معنوی کسانی هستند که در زندگی‌شان طلبِ حسِ پیوستگی (connectedness) نقش محوری دارد؛ آنان جویندگانی (seekers) هستند که به اعمالی (مثلاً نیایش و مراقبه) می‌پردازند که هدف از آنها، استنتاج معنا و پروراندن مفهوم به‌هم‌پیوستگی با دیگریْ مقدس است. اساساً، در این چهارچوب کلی، فردی بسیار دین‌دار یا معنوی به شمار می‌آید که آگاهانه و به‌گونه‌ای نظام‌مند به انجام اعمالی که غایتشان یکی‌شدن با امر مقدس است بپردازد. (برای جزئیات بیشترِ تعاریفِ این تحقیق و فرایند رمزنگاری مراجعه کنید به: Wink And Dillon, 2002 in press).

منبع